Kambiyo senetleri ülkemizde ticaret hayatında kullanılan en önemli kıymetli evraklardır. Bu nedenle kambiyo senetleri Türk Ticaret Kanunu’nda yer almıştır. Senetlerin hazırlanmasından, ödenmesine, ödenmemesi durumundan, icra takibine kadar tüm detaylar kanun maddeleriyle belirlenmiştir. Kanunlar tarafından bu kadar belirleyici unsurlara sahip olduğundan ticaret hayatında önümüzdeki yıllarda da vazgeçilmez ödeme araçlarından olacaklardır.
Kambiyo senetlerinin ne olduğuna bakmadan önce kambiyo ne demek açıklayalım. Kambiyo, para ya da para yerine geçen belgelerin değiştirilmesidir. Yani alım ve satım işlemlerinde ödeme yapmak için kullanılan para yerine geçen varlıklara verilen genel isimdir. Ayrıca iki ülke parasının değiştirilmesi de kambiyodur. Kambiyo senedi ise, kanunlarda belirtilen kıymetli evrak özelliklerini taşıyan kambiyo evraklarıdır. Kambiyo senedi yalnızca para alacağına karşılık düzenlenir -yani kambiyo senedi karşılığı mal ya da hizmet alınmaz- ve alıcısına ödeme garantisi verir.
Kambiyo senetleri nelerdir?
Kambiyo senetleri üç tane olup, çek, poliçe ve bonodur.
Çek, bir bankaya hitaben yazılmış, çek üzerinde belirtilen tutarın, belirtilen tarihte, ismi/unvanı belirtilen kişiye ödeme yapılmasını isteyen emirdir.
Bu açıklamalardan sonra İleri tarihli çek ödenir mi? Sorusunun cevabı ise 31.12.2023 tarihine kadar ileri vadeli çekler vadesinde ödenecek olup, vadesinden önce ödeme için bankaya ibraz edilen bu çeklere işlem yapılmayacaktır.
Çekte üç taraf bulunur. Keşideci (çeki düzenleyen kişi), lehdar (hamili) (ödeme yapılacak kişi), muhatap (banka-çeki ödeyecek Kurum).
Poliçede de üçlü bir ilişki vardır. Poliçeyi düzenleyen kişi keşideci, lehtara borçludur. Keşideci muhataptan ise alacaklıdır. Keşideci poliçeyi düzenleyerek, muhataptan alacağı ile lehtara olan borcunu kapatmaktadır. Yani düzenlenen senet ile keşideci, muhataptan olan alacağını lehtara havale etmektedir. Bu şekilde poliçeyi bir kredi aracı olarak kullanmış olur.
Muhatabın sorumluluğu, poliçeyi kabul etmesiyle başlar ve asıl borçlu sıfatını alır. Muhatabın poliçeyi kabul etme zorunluluğu yoktur.
Bono, kanunlarda emre yazılı senet olarak da yer alır. Bu nedenle yaygın olarak ‘senet’ olarak bilinir. Bonoda borçlu ve alacaklı olmak üzere ikili ilişki vardır. Borçlu bonoyu düzenleyen kişidir.
Kambiyo senetlerinin özellikleri nelerdir?
Kambiyo senetlerinin özellikleri şu şekildedir.
• Kanunen emre yazılı senetlerdir.
• Sıkı şekil şartlarına sahiplerdir.
• Bir alacak hakkını içerir. Senetlerin düzenlenmesi ile alacak hakkı doğar.
• Senetlerin düzenlenmesine neden olan borç ilişkisinden bağımsız olarak senetler düzenlenir. Düzenlenen senetlerde borç ilişkisi yazılamaz.
• İmzaların ve beyanların bağımsızlığı ilkesi geçerlidir.
• Ödenmesi için senedin ibrazı gereklidir.
• Senedi imzalayanlar, kefil sıfatı ile imzalamış olsalar dahi müteselsil borçlu durumundadır.
• Ödemenin yapılacağı zaman kıymetli evrakın aslının olması gerekmektedir.
• Kambiyo senetlerinin takibi için icra ve iflas hukukunda özel takip unsurları bulunur.
Kambiyo senedi ile normal senet arasındaki fark nedir?
Normal senet ya da adi senetler, sözleşmeler, teminat senetleri v.s.dır. Adi senetleri kambiyo senetlerinden ayıran en büyük fark icra takibinde uygulanacak yöntemlerdir.
Adi senet ya da bir sözleşmeye dayalı alacakların ödenmemesi durumunda icra takibi başlatıldığında, borçlu 7 gün içerisinde borca itiraz edebilir ve bu itiraz sonucu takip durur. İcra takibinin başlayabilmesi için alacaklının “itirazın iptali davası” açarak bu davayı kazanması gerekir.
Kambiyo senetlerinde ise icra takibi başlatıldığında borçlunun itiraz etme süresi 5 gün olup, borca itiraz etmesi icra takibinde yalnızca satış işlemlerini durdurur. Diğer işlemler değer tespiti gibi devam eder. Borçlu icra takibini ancak “menfi tespit davası” açması halinde durdurabilir.
Kimler kambiyo senedi düzenleyebilir?
Türk Ticaret Kanunu’nda “Akit ile borçlanmaya ehil olan kimse, poliçe, çek ve bono ile borçlanmaya da ehildir” denilmektedir. Aşağıdaki koşulları sağlayan herkes kambiyo senedi düzenleyebilir.
• 18 yaşından büyük olmak,
• Kısıtlı olmamak; Akıl hastalığının olmaması, alkol ve uyuşturucu madde bağımlılığının olmaması, özgürlüğü bağlayıcı ceza alınmaması (1 yıl veya daha uzun bir süre hapishanede olunmaması)
Kambiyo Senetlerine Mahsus Haciz Yolu
Yazımızın bu bölümünde kambiyo senetlerine mahsus haciz yolunu anlatırken kambiyo senedi icra takibi nasıl başlatılır sorusuna da cevap vermiş olacağız.
Kambiyo senetlerinin ödenmemesi durumunda alacaklı bu senetlere özel hükümler içeren icra ve iflas hukukuna göre alacak takibi başlatabilir. Yalnız bu takibin başlatılabilmesi için alacaklının elinde şekil şartlarına uygun düzenlenmiş, zaman aşımına uğramamış çek, bono ya da poliçe olması gerekmektedir.
Alacak takibinin başlatılması için alacaklı elindeki kambiyo senedi ile icra müdürlüklerine başvurur.
İcra müdürlüğü gerekli incelemeleri yaptıktan sonra, uygun bulursa borçluya ödeme emri gönderir.
Ödeme Emrini alan borçlu 5 gün içinde itiraz hakkını kullanabilir. İtirazı borca karşı yada kıymetli evrakta bulunan imzaya karşı yapabilir.
Borçlu ödeme emrine itiraz etmez ise ödeme emrini aldığı günden itibaren 10 gün içinde borcunu ödemelidir. Borcunu ödemez ise yine bu 10 günlük süre içinde mal beyanında bulunmalıdır. Borcu karşılayacak malı yok ise de malı olmadığına dair beyanda bulunmalıdır. İlgili süre içinde mal beyanında bulunmayan kişi hapis cezası ile karşı karşıya kalır.
Borçlu borcunu ödemez ise haciz başlatılır. Ödeme emrinin kesinleşmesinden itibaren 1 yıl içerisinde haciz işlemi istenebilir. Hacze engel olabilmenin tek yolu ise borcun ödenmesidir.
